පාසලේ - පංතියේ මිතුරෙකුගෙන් දුරකථන ඇමැතුමක්;
"මචං කාලෙකින්, ! කොහොමද උඹට - උදව්වක් ඉල්ලා ගන්න කථා කළේ, ඒකාලෙ උඹ ඩිබේටිං ටීම් එකේ මතකද දුන්නු ගේම් , උඹ තමයි පට්ට කථිකය, නිවේදකය, ඒ විතරකයැ මහ ලේඛකයනේ අපේ, ... ,
උඹ තරගෙකට එත්දි ගම්වල 'චූ' ඉස්කෝලවල විතරක් නෙමෙයි කලම්බු උනුත් නැගිටල යනව මට මතකයි, මතකද අපේ උං කෙල්ලන්ටත් ලියුං ලියෝ ගත්ත උඹට කියල, ඇයි බං ඒකාලේ මගෙ නමින් පත්තරවල පලවුනේම උඹ ලියපුවනෙ, අනේ මචං ටිකක් හදිසියි, දන්නවනෙ ලයිෆ් සෝ බිසී, උඹ ඒකාලෙ ගත්ත සෙටිෆිකේට් ස්වනියර්ස් තියෙනවද, අනේ ප්ලීස් ඒව පොඩ්ඩකට දීපං, ඉස්කෝල‍ෙම මගේ යාලුවෙක්ට, උගෙ ළමයව ඉස්කෝලෙට දාන්න, ඌට ඩොකියුමන්ට්ස් ටිකක් හදා ගන්න සාම්පල්ස් හොයනව! පහුවෙනිදම රිටර්න් කරනව ෂුවර්.."
ඔහු කුමක් නම් පිලිතුරු කියන්නද ; උපන්දා සිට ගෙන් ගෙට මාරු වූ මහ කුලී කරුවකු වූ ඔහුට ජීවිතය පමණක් ඉතිරි වී තිබෙන වග , අනේක විධ කුණාටු අස්සේ ජීවිතයවත් බේරා ගැනීමට පමණක් සමත් වී ඇති බව , සොරකම් කළ සහතිකවලින් දරුවන් පාසලකට ඇතුලත් කිරීම නොහොබිනා බව, ඊට උදව්වන්නාද වංචාකාරකැයි දැනෙන බව, කියන්නට සිත් වුවද කරබා ගත්තේය,
" මචං උඹට ඉල්ලන ගාණක් දෙයි, මං දන්නව උඹත් අමාරුවෙන්නෙ ජීවත් වෙන්නෙ, පොඩ්ඩක් බලපං ප්ලීස් - සෙට් වෙමු වෙලාවක"
සහතික හෝ සමරු කළඹ තමන් සන්තකයේ නැති වග පමණක් පවසා ඔහු මිතුරු සිත පලුදු කළේය.
ඇමතුමෙන් වසර කිහිපයකට පසුව ඔහුට ද ඒ සොරකමේ වංචාවෙි අඩි පාර දිගේ යනු පිණිස කාලය එළැඹ ඇත. සිඟාලෝවාදයට ද අනුව දරුවනට නිසි කළ නිසි අධ්‍යාපනය දිය යුතුය, එහෙත් උපන්තේකට කිසි විටක සොර වංචාවකට සිතක් නොමැත්තේ එවැන්නක් සඳහා මේ අඩිපාරේ යන්‍ෙනේ කෙලෙසකද? ඔහු ඔහුටම දිව්රා ගත්තේය ; තම දරුවා වෙනුවෙන් වුව දිගු දුෂ්කර මඟ තමන් සමාදන් පිළිවෙත් නොබිඳින බවට.
ඔහු සන්තක සහතික සමරු කළඹ රැසක් නැත, ඇති කිහිපය වුව ආදරයෙන් ගෙනැත් අතගා බලා - තම නම කිහිපපලක වෙත්දැයි අබිමාන සිතැතිව නමුත් සුරක්ෂිත කරගැනීමට තරම් පහසුකමක් නැතිව, පරණ කාඩ්බෝඩ් පෙට්ටියකට විසි කොට තිබිණ. මී බෙටි ද කැරපොතු හැව ද පත්තෑ කූඹි ගුලා පිරි ලිපි ගොනු අතරින් ඇතැම් අවැසි කඩදහි හමුවුනද පාසලේ දීප්තිමත් සිසුවකු බවට ඔප්පු කිරීමේ ශක්‍යතා අවම බව ඔහුටම දැනෙයි,
එහෙත් ඔහුට මතකය, ඔහු එම යුගයේ දීප්තිමත් සිසුවකු බව ඔහු මැනවින් දනී. එයින් අනෙකාට පළක් නැති වග ඒ දැනුමේ කොටසක්ය. ගමක පාසලක උගනිද්දී දැක්වූ දක්ෂතා මත කොළඹ පාසලට තමන් උදුරා ගත් මොහොතේ දැනුන වික්ෂිප්තභාවයෙන් ඔහු යළිත් පෙලෙන්නාක් වැනිය.
බොහෝ වෙහෙසව වැර වෑයමින් පරණ සහතික සමරු කළඹ කිහිපයක් ඔහු සොයා ගත්තේය. ඒ සඳහා ලකුණු ලැබෙනු ඇති, එහෙත් ආදි සිසු සංගමයේ සාමාජිකයකුව සිය පාසලේ උන්නතිය වෙනුවෙන් කළ කටයතු සඳහා 'සාක්ෂි' සොයා ගත යුතුය.
ආදි සිසු කණ්ඩායම්, පාසල්‍ෙ අනෙකුත් කණ්ඩායම් මතු නොව සහෝදර පාසල්වල උන්නතිය උදෙසාද ඔහු දක්වා ඇති සහය ඔස්සේ, නිරත වූ ක්‍රියාකාරකම් ඔස්සේ ඔහු ඉපැයූවේ මානවීයත්වය උණුසුම් කරන මිත්‍රත්වය පමණි. 'ස්තුති' ලියුං කෑල්ලකට එය එකල්හී ලඝු නොකළ පව ඔහු කරා දැන් ඇවිත් ඇත.
'සර් ! තෑන්කිං ලෙටර්ස් නං නැහැ, ඒත් සර්ට මතක ඇතිනෙ ඉස්කෝලෙ හැම වැඩසටහනකටම වගේ මම මහන්සි වුන හැටි, මේහ් මේ පිංතූර මතකයිනෙ, මේ සර්ත් ඉන්නෙ මා එක්කම , "
ඔහු මෙතෙක් එකතු කරගත් පිංතූර කිහිපයක් පාන්නේය.
" සර් මට ලියුමක් දෙන්න පුලුවංද , කළ වැඩ කිහිපයක්වත් සහතික කරල, තව ලකුණක් ලැබුණොත් ඇති... සර්ගෙ ලියුමකට ඒ ලකුණ ගතෑකි කියල ඉන්ටර්වීව් එකේදි කිව්ව - වැඩක් කළාම ලියුමක් ඉල්ල ගන්න ඕන කියල හිතුන්නෑ ඒ කාලේ සර්"
නි.විදුහල්පතිවරයා නිහඬය. ඔහු දෙස ගැඹුරු බැල්මක් හෙලීය.
" පුතා මට මතකයි , ඔව් මා ඉන්නව, ඒත් මොනාහරි අවුලක් වුනොත් මං ගස් ! බලන්න සෙක්ෂනල් හෙඩ් කෙනෙක්ගෙන් ගන්න , ඒකාලෙ ගන්න තිබ්බනෙ ලියුං"
නි.විදුහල්පතිවරයාගන් සමුගත් ඔහු පාසල අවට සිසාරා හිස් බැල්මකින් බලාගත්වන බලා සිටියේය. සහතික කිරීම්‍ෙ වගකීම අනෙකාට පැවැරීම විනා ඔහු ලද ලිපියක් නැත.
ඔහු කුමක් කරන්නද, ජීවමාන සාක්ෂි පවා අසරණ සමයක...? අනෙක් පසින් ජීවමානව සිටියදී පවා සත්‍යය වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමට තරම් කෂේරුකාවක් නැති මිනිසුන් සහිත පාසලකට තම දරුවා ඇතුලත් කළ යුතුද?
එක වසර සඳහා ආදි සිසුන්ගේ දරුවන් ඇතුලත් කරගැනීම වෙනුවෙන් පැවැති පළමු වැඩමුලුව දා පැමිණි සියයකට ආසන්න වූ ආදි සිසුන් බහුතරයක විස්මිත යාන වාහන සියැසින් දැක ඔහු චිත්ත ප්‍රීතියට ද කණස්සල්ලට ද පත්විය, ඔවුන් සාර්ථකත්වය ලබා තිබීම සතුටට කරුණුය, කණස්සල්ල; ඉහළ වියදමකින් බොහෝ දෑ පූර්ණ කර ගැනීමේ බලය නිරායාසයෙන් ඔවුන්ගෙන් සමහරෙකු අත්පත් කරගෙන තිබීමය. එනම් කූට ලේඛන රැසකින් හෙට දවසේ පාසල් ලිපි ගොනු අල්මාරි අතුරු සිදුරු නැති වන බවය. නිවැරදි සත්‍ය ලේඛන සැපැයූ මිතුරන්ට ඔහු හදවතින් ආශිර්වාද කළේය.
"අනේ උඹ හිටපං" ඒ එදින වැඩමුලුවෙන් පසු මිතුරු කථාබහේදී 'මෙලෙස ළමුන් නොයෙක් කෝටා ක්‍රම ඔස්සේ පාසල් සඳහා තෝරාගැනීම' විවේචනය කළ තමන්ට මිතුරකු දුන් අතුල් පහරකි.
තමන් විසින් අක්‍රමවත්ව අඩු පාඩු සහිතව සකසන ලද ලිපි ගොනුව, දරුවා ඇතුලත් කිරීමේ අදහසින් ඔහු අකුරු කළ කොළඹ පාසලට පළමුවෙන් බාර දුන් දා ඔහු හිස බරව තිබුණි, බර හිස අස්සෙන් හඬක් ඔහුට ඇසිණ, ලිපිගොනුව බාර ගන්නා මහත්මාගේ හඬය ඒ;
"ඩෝනේෂන් එකක් අද දෙනව ද"
තම ඇස් යට කඳුලු උල්පත් සිඳී ඇති බැවින් වියළි හිනාවක් පෑමට ඔහු සමත් වුනෙය.
"උඹ දුප්පත්ව ඉපැදීම උඹේ වරදක් නොව, එහෙත් එසේ මිය යෑම වූ කලී ....! " යන ධනේෂ්වර වෙළඳපලමය, ධනාත්මක ආප්තය ඔහුට ජීවිතයේ කිහිප වරක් සිහිපත් වී ඇත. එහෙත් තම පියා සේම තමන් ද හදවතින් මහා පොහොසතෙක් ය යන අධිමානය විසින් ඒ සිතිවිලි උපදින සැණින් මරා දැමෙයි. හදවතින් පොහොසත්වුවෝ දිළින්දෝය!
පාසලේ යකඩ කටින් උදෑසන පුවත් ප්‍රකාශය ඔස්සේ නිවේදක කවය විසින් පට්ට ගැසූ රුවන් වැකියක් ඔහුට හදිසියේ සිහිපත් වෙයි,
"ඔබේ අධි මානය ද , හීන මානය ද අභිමානය පලවා හැර ඔබ ට අවමානය ලඟා කර දේ...!"
තම දරුවාට කොළඹ පාසල් දොර වැසුණු දාට පුතුට කියන්න ඔහුට කථාවක් ඇත.
"පුත මම එක්තරා කුඩා ගමක , කුඩා පාසලකට ග‍ොස් ඇත්තෙමි, පුතුගේ සීයාට ඉහළ ආදායමක් නොතිබීම ඊට එක් හේතුවක්. විවාද කණ්ඩායමක් ඉතිහාසයේ කොණකවත් නොතිබූ පාසලක් ඒ, අනෙක් පාසල් වගේ අපටත් විවාද කණ්ඩායමක් අවශ්‍ය බව කියමින් අටේ පංතියෙදී මම විදුහල්පති තුමාට කරදරයක් වීමි. ස්වපරිශ්‍රමයෙන් විවාද කණ්ඩායමක් තනා - පුහුණු කර, විද්‍යාලාධිපති සහ අනෙකුත් ගුරුවරුන්ගේ අසිරි වැරෙන් ගෙනැ සහභාගී වූ පළමු තරගාවලියේදීම සමස්ථ ලංකාවෙන්ම පාසලට තෙවන ස්ථානය දිනාදීමට උඹේ පියා සමත් වූයේය, එහිදී අප කණඩායම අබිමුව පරාජිත වූ කොළඹ දීප්තිමත් පාසලකි, එහි නියෝජ්‍ය විදුහල්පතිවරයා විසින් පසුකළෙක කියන ලද: 'මෙහෙව් දරුවෙකු වූ ඔබ අපේ පාසලට ගෞරවයෙන් පිළිගනිමි'යි යන බස සවණ කර ඇත්තෙමි. ඉදින් එදින මම ලෝකය දිනා ගත්තෙමි..!"
තම ළයට තුරුලු කර පුතු කණට කිව හැකි , ඔහුගේ අවසන් වාක්‍යය මෙයය
"පුත උඹ ද - උඹ ම වෙයන්!"
